In Cocagne, het middeleeuwse luilekkerland, stroomden rivieren vol limonade. Bier was beter geweest, ook voor de Maas. Jammer genoeg stroomt er alleen water langs Cuijk. Maar helemaal 'droog' stond Cuijk niet, in het verleden hebben we het hier zelf gebrouwen.

Eind achttiende eeuw was er in Cuijk al een brouwerij, de Ster in de Pieter Groenstraat. Op een oud bierviltje staat de tekst: "Peter Toonen, gehuwd met Hermina Kuiper, heeft op 6-12-1796 voor het eerst bier gebrouwen". Het begin van een bierbrouwersgeslacht, bijna tweehonderd jaar zou de familie Toonen z'n bieren brouwen in Cuijk, met een klein uitstapje naar Deurne tussen 1904 en 1914 (brouwerij de Pelikaan in Deurne).

Cuijk Brouwerij Cevelum, links het woonhuis.

In 1870 verhuisde de brouwerij naar het Louis Jansenplein, destijds hoek Stationsstraat / Kaneelstraat. Franciscus Toonen ging in 1921 een vennootschap aan met brouwer Barten uit Beugen, er werd een nieuwe brouwerij gebouwd aan de Kaneelstraat. Deze kreeg een nieuwe naam, "Cevelum, een verbastering van de oude Romeinse naam van Cuijk.

Het Cevelumbier (Pilsener, Donker, Münchener, Bok en het vermaarde Vitalis) stond hoog aangeschreven en werd meerdere malen bekroond, onder andere in Parijs, Amsterdam, Brussel en Pilzen.

De brouwerij leverde deze bieren aan cafés in Cuijk en verre omgeving, tot in Nijmegen en Oss. Inclusief ijs, naast de brouwerij was destijds een ijsfabriek zodat de kasteleins een gekoeld biertje konden tappen. Voor het tijdperk van de vrachtwagens met handkar of paard en wagen. Dat waren meerdaagse tochten waarbij de chauffeurs overnachten in plaatselijke cafés! Waar de abt herbergier is, mogen de monniken wel bier halen! Bij levering werd doorgaans ook een borreltje gedronken. Daar gingen de chauffeurs mee door, ook toen ze met de vrachtwagen, een Opel Blitz, het bier kwamen brengen. Andere tijden, zullen we maar zeggen.

Een voltreffer in de tweede wereldoorlog (een granaat, bedoeld voor de Martinuskerk) vernietigde de brouwerij en het woonhuis. Alleen de brouwerij werd na de oorlog weer herbouwd. De bedoeling was een heel complex te bouwen: brouwerij, café-tapperij met buffet, een restaurant en woonhuis. Dat bleek iets te hoog gegrepen, de schoonheidscommissie (welstand) en de naoorlogse biermalaise dwarsboomden dit plan.

Op deze foto uit 1921 staan van links naar rechts; Hent Raafs, Jan Raafs, van Tits uit Beugen, Nolleke Heijl, Frans Toonen, (de brouwer) Jan Peters, Barten uit Beugen, Harry Toonen uit Oeffelt. Achter het stuur Dorus Groenen.

In de jaren '50 en '60 werden bijna al de kleine brouwerijen door de grote opgekocht, en verdwenen van de markt. Ook de Cuijkse brouwerij ontkwam niet aan dit lot, en werd in 1960 overgedaan aan de Haagse ZHB, de Zuid Hollandse Bierbrouwerij (en niet ZiekenHuisBier zoals in Den Haag wel eens gemopperd werd over de kwaliteit!). Deze brouwerij fuseerde met het Rotterdamse Oranjeboom. Het brouwen van bier werd gestaakt en men schakelde volledig over op de productie van limonade (toch Cocagne?), het in die tijd bekende Trio-limonadegazeuze. Dat duurde niet lang, na de 'Exota-affaire' was het snel gedaan met de verkoop van gazeuses. In het pand van de brouwerij is nog enige tijd een discotheek geweest. Nu is het complex vervangen door een winkelcentrum.

Daarmee verdween de familie Toonen nog niet van het toneel. Zij gingen verder met de groothandel in dranken en een slijterij, beiden met de naam Cevelum. Toch bleef het kriebelen bij de brouwers. In de jaren '80 werd door de broers Rob en Frans Toonen opnieuw een Cevelum bier op de markt gebracht, Vitalis.

Vitalis is (weer) van de baan maar als ode aan de brouwerij van vroeger zijn nu nog enkele bieren verkrijgbaar: Cevelums Blond, Dubbel en Tripel.

Bier is goed voor het zog, zeggen ze. Een mythe, moedermelk wordt er niet beter van. Bier drink je ook niet voor je gezondheid, maar voor de gezelligheid. Of, zoals Harry Jekkers ooit zei: “Drink met maten, nooit alleen”.

Met dank aan BAV (bav.nl) voor een artikel uit het bav-journaal 1997 "Familie Toonen uit Cuijck ruim 200 jaar in het bier" van Kees van Kuilenburg.

Meer lezen over brouwerijen in het Land van Cuijk: Twan Dohmen schreef  boek over bier en brouwerijen in het Land van Cuijk en Maasduinen met de titel 'Het ruikt hier naar karamel, een snoepjeslucht'.