Oprichting.

Ieder eeuw lijkt een typische vorm van vervoer te kennen; de trekschuit in de zeventiende eeuw, de diligence in de achttiende eeuw, de auto in de twintigste eeuw en in de negentiende eeuw was dat de trein.

Als in die negentiende eeuw duidelijk wordt dat de ons omringende landen (mn België) haast maken met het spoorwegnet en Nederland duidelijk achterblijft, besluit de overheid zich met de aanleg van spoorlijnen te bemoeien. Daartoe wordt de Maatschappij tot Exploitatie van Staatsspoorwegen (MESS, later kortweg SS) opgericht. Er komt een net van spoorwegen dat grotendeels nog steeds bestaat.

N.B.D.S. halte Zeeland

Doel was de belangrijke havensteden met het achterland te verbinden en de steden met elkaar. De lijnen liepen zoveel mogelijk als een rechte streep door het landschap, slechts bij toeval deden ze dorpen onderweg aan.

 

Enkele particuliere maatschappijen waagden zich ook aan de exploitatie. Met name als er tijdwinst te boeken was op het internationale vervoer.

In 1873 werd er door de N.B.D.S. (de Noord-Brabantsch-Duitsche-Spoorwegmaatschappij) een spoorlijn aangelegd van Boxtel naar Wesel, dwars door het Land van Cuijk, met werkplaatsen en hoofdkantoor in Gennep. Doel was een rechtstreekse, kortere verbinding tot stand te brengen tussen de zeehavens Vlissingen, Rotterdam en Antwerpen en het Duitse achterland. Op deze manier hoopte men een graantje mee te pikken van het zeer lucratieve internationale personen- en postvervoer. De lijn was onderdeel van de lange afstands verbinding, Londen – Berlijn – Warschau - St Petersburg en daarmee een belangrijke schakel in het verkeer tussen Amerika, Engeland en Midden-, Noord- en Oost-Europa.

N.B.D.S. Hoofdkantoor Gennep

Bloeiperiode

Op rails reed ook de vooruitgang binnen, spoorwegen zorgden voor werkgelegenheid op en rondom het spoor. Het was niet de bedoeling dit gebied te ontsluiten, de streek lag slechts op de kortste route naar Duitsland. Toch werden er overal stations gebouwd en dat was voor het Land van Cuijk een prettige bijkomstigheid, gunstig voor het personenvervoer en de industrie. Bij Oeffelt werd een steenfabriek gebouwd om stenen te leveren voor de spoorbrug. PAGE in Gennep, van Hout in Mill en CEHAVE Veghel hebben lang profijt gehad van deze lijn en vliegveld Volkel heeft haar locatie mede te danken aan de N.B.D.S. lijn.

Spoorbrug Gennep.

N.B.D.S. station Mill.

De lijn zelf heeft een korte bloeiperiode gekend, tot aan het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog. Een tot tweemaal per dag een posttrein, toenemend goederenvervoer tussen de havens en Duitsland, en in het topjaar 1913 stapten er iedere dag 3000 personen op de trein. Daaronder ook arbeiders, scholieren en bezoekers voor de markt in Nijmegen. Er reden op de lijn kermistreinen (Althoff, Carré, Krone), treinen met landverhuizers uit Duitsland, Polen en Rusland en processietreinen met bedevaartgangers (Nederlanders naar Kevelaer, Duitsers naar de Heilig Bloedprocessie in Boxmeer).

N.B.D.S. station Haps.

De bourgeois, diplomaten en Europese elites zorgden zelfs voor een ‘moment de gloire’. Vertrokken uit hun spoorwegkathedralen konden zij, via de N.B.D.S. lijn, zonder vertraging door Europa sporen in ‘luxe, calme et volupté’.

N.B.D.S. station Beugen

Majestueus.

Met name in de belle époque werd de lijn gefrequenteerd door leden van de tsarenfamilie en de koningshuizen van oa Engeland, Zweden, Pruisen en Wales. Speciaal voor hen werden er zeer luxe rijtuigen ingezet. Nieuwsgierig? Een paar voorbeelden:

29 maart 1888	Engelse koningin Victoria
29 november 1899	Duitse keizer Wilhelm II
18 april 1900	Zweedse koningin Sofie
12 augustus 1902	Engelse koning Edward VII
7 juli 1905	Zweedse prins Gustaaf Adolf
8 augustus 1914	Griekse koningin Sophia

de Blauwe Brabander.

de Blauwe Brabander

De N.B.D.S. was de eerste Nederlandse spoorwegmaatschappij met sneltreinlocomotieven. Deze werden geleverd door Beyer-Peacock uit Manchester en werden ingezet voor de posttreinen. De locomotieven voldeden volledig aan de gestelde verwachtingen; zware treinen op tijd vervoeren en vertragingen inrijden, de mailboot in Vlissingen wacht immers niet. Ze haalden met gemak 100 kilometer per uur, voor die tijd een hoge snelheidstrein. Het evenwichtige uiterlijk en de diepblauwe kleur maakten indruk, al spoedig werden ze 'Blauwe Brabanders' genoemd.

Van internationaal naar nationaal.

Ondanks de neutraliteit van Nederland pakte WO I helemaal verkeerd uit voor de N.B.D.S. De Pruisen besloten de grensovergang met Duitsland te sluiten, en het post- en vrachtverkeer van Engeland naar Duitsland stokte volledig. Hierdoor werd de N.B.D.S. de belangrijkste troef uit handen geslagen, snel internationaal vervoer. Omdat dit internationale vervoer daarna jarenlang stil ligt lopen de exploitatietekorten hoog op. De opmaat tot het einde van een bloeiend spoorbedrijf. Uiteindelijk werd het Duitse traject (Gennep-Wesel) overgenomen door de Duitse Reichseisenbahnen en kwam het Nederlandse gedeelte in handen van de SS.

Overname door SS (later de NS).

Aanleg van het spoor door de Staat betekende niet per definitie exploitatie door de Staat, maar dat gebeurde gaandeweg wel. Ook de spoorlijn van de N.B.D.S. werd vanaf 1919 door de Staatsspoorwegen geëxploiteerd. De NBDS bleef nog wel tot 1922 eigenaar van de lijn, in dat jaar wordt de NBDS failliet verklaard.

Het heeft nooit geboterd tussen de SS en de N.B.D.S. De N.B.D.S. werd soms ronduit tegengewerkt door de SS.

Dat begon al heel vroeg, bij Kruispunt Beugen. Daar zou de nieuw aan te leggen lijn Nijmegen-Venlo de bestaande N.B.D.S. lijn Boxtel-Wesel kruisen. Een gemeenschappelijk perron lag voor de hand. Een halsstarrig nee van de SS zorgde ervoor dat er slechts een verbindingsspoor (het sleepspoor) kwam en een etageviaduct. Boven aan de Maaslijn was aanvankelijk alleen een open perron, pas in 1916 bouwde de SS daar een eigen stationsgebouw. Daarmee werd Kruispunt Beugen wel het eerste en enige etagestation in Nederland.

Kruispunt Beugen.

In de jaren '30 van de vorige eeuw zag de NS zich genoodzaakt honderden kilometers spoor op te breken of te degraderen tot  goederenspoortje. Tal van lijnen waren niet meer rendabel. Na de Tweede Wereldoorlog ging dit onverminderd door. Ook de N.B.D.S. lijn ontkwam niet aan deze sanering, het werd een lokaal spoortje met weinig bestaansrecht (helemaal opheffen ging niet vanwege de 100 jarige concessie op de lijn). Zo kon de NS het internationale verkeer weer, als vanouds, via Venlo leiden. De N.B.D.S. lijn werd daarna door de NS spottend ‘dat Duits lijntje’ genoemd.

N.B.D.S. station Oeffelt.

Einde personenvervoer - goederenvervoer - spoorlijn.

In de Tweede Wereldoorlog was er kortstondig een opleving van het vervoer over het Duits Lijntje. De Wehrmacht kon de lijn goed gebruiken voor transport van troepen en materieel. Dit moet de zwanenzang zijn geweest, in 1950 kwam er al een einde aan het personenvervoer Boxtel-Uden.

N.B.D.S. station Gennep.

De saneringen van de jaren '60 en '70 maakten een definitief einde aan het Duits lijntje. In 1972 reed er nog een speciale carnavalstrein, de Leutexpres van Boxtel naar Beugen, daarna werd het spoor grotendeels definitief opgebroken.

CEHAVE Veghel heeft nog het langst gebruik kunnen maken van de lijn, tot aan 2005  werden er nog dagelijks, over het laatst  overgebleven stukje spoor (Boxtel-Veghel), goederen aangevoerd uit Frankrijk. In 2008 is de lijn formeel opgeheven.

Het traject wordt nu ingezet als ecologische verbindingszone en heeft ook deels een toeristische functie, al fietsend en wandelend kan je de historie van het Duits Lijntje beleven.

N.B.D.S. station Xanten.

Alle afbeeldingen hierboven zijn afkomstig uit het album "N.B.D.S. - de Noord-Brabantsch-Duitsche-Spoorwegmaatschappij in beeld", ca. 1910. U kunt ze vinden in: het Utrechts Archief deelcollectie Nederlandse Spoorwegen .

Revitalisering.

Ook in onze regio blijft de mobiliteitsbehoefte toenemen. Hoe houden we het Land van Cuijk bereikbaar in de nabije toekomst? Het wegennet slibt dicht en vertragingen en uitval van treinen zijn nieuws van de dag.

Vervlechting lightrail (sneller dan een tram, lichter en goedkoper dan een trein) en heavyrail lijkt van cruciaal belang om vervoer aantrekkelijker te maken. Het traject van de NBDS verbindt grote gemeenten en er zijn goede aansluitingen op het bestaande net. Forensen, scholieren en vrachtvervoer hebben daar baat bij. Het plan is ook financieel haalbaar. Er is veel te zeggen voor een reactivering van ‘dat Duits Lijntje’.

Dagje Xanten of Kevelaer, shoppen in Uden? Van Cuijk naar Kruispunt Beugen hoog, trapje af, overstap op de supertram. Kopje koffie op de markt, of nee, een biertje of wijntje kan ook, u hoeft per slot van rekening niet meer te rijden.

De tijd loopt weg, als altijd, maar een spoor verdwijnt nooit helemaal, het overleeft ons allemaal.

Anno 1900.

anno nu.