Over - leven aan de Maas

Denkend aan Holland

zie ik breede rivieren

traag door oneindig

laagland gaan

Aldus de overbekende eerste regels uit het gedicht 'Herinnering aan Holland' van Hendrik Marsman. Uitgeroepen tot gedicht van de eeuw. Het gaat over onze strijd tegen het water, en daar kunnen we in het Land van Cuijk over meepraten.

Hoog water in ca 1950

Hoog water in Cuijk ca 1950.

De Maas, vriend en vijand. De rivier geeft en de rivier neemt. Toch zoeken mensen al eeuwenlang de rivier op. De eerste bewoners van ons land hadden een voorkeur voor de oevers van de Maas. Ze streken er vaak neer op hun tochten door het landschap. In Cuijk zijn resten gevonden van jagerskampen, de jagers verbleven op de hogere, drogere delen. De Maas bood drinkwater voor dorstig wild, zodoende een makkelijke prooi voor de jagers.

De eerste plaatsvaste bewoners, de boeren, stelden twee eisen aan een goede woonplek: vruchtbare grond en water. De boeren vonden beiden aan de oevers van de Maas, een regenrivier met sterk wisseld waterpeil die regelmatig buiten haar oevers treedt. Als het waterpeil niet te snel stijgt en/of daalt wordt er een laag vruchtbare grond achtergelaten. Bovendien vormde de rivier voor de oer-bewoners een soort snelweg door het oerbos. In Cuijk en omgeving zijn tal van nederzettingssporen van deze boeren-producenten gevonden. Landelijke bekendheid kreeg de nederzetting in Haps.

De Romeinen bouwden zelf hun snelwegen, van oost naar west en van zuid naar noord. Bij Cuijk vormde de Maas een barriere, hier zou een brug komen. Om de heerbaan, de brug alsook het transport over de rivier te beschermen werd er een castellum gebouwd. Dit fort moest natuurlijk bevoorraad worden, rondom het fort ontstond een vicus en veel grote boerderijen (villae). Behalve aan het fort leverden de villae hun produkten ook aan Nijmegen. De vicus groeide uit tot een regionaal centrum voor handel, ambacht en dienstverlening.

Jagers, boeren, Romeinen, ze kwamen niet voor het mooie uitzicht over het water. De rivier was een geschenk uit de hemel. Voedsel, water, een verdedigingslinie, transport en wat al niet. Als je een beetje uitkeek waar je je huis bouwde kon je ook wel leven met de overstromingen. Die wijsheid lijkt in later eeuwen verloren gegaan. Zo ongeveer in de elfde eeuw begon men met het beteugelen van het water onder het mom van "dien water deert, die water keert". Dijken bouwen, dijken verhogen, zijdelingse waterafleiding door middel van overlaten en heel veel later zelfs het kanaliseren van de rivier. Soms met succes, soms met desastreuze gevolgen. U leest daar meer over in de verdiepingsvensters over de watersnood.

Maastollen in de Middeleeuwen, vruchtbare kleigrond, weidegrond voor het vee, recreatie & toerisme, een industrieterrein met een eigen haven en uiteraard een aantrekkelijke plek om te wonen, de Maas was en blijft profijtelijk voor Cuijk.

PICT0007

In het kader van het Deltaplan Grote Rivieren wordt er nu gewerkt aan de Maas van morgen. Het hieruit ontstane deelprojekt Zandmaas/Maasroute heeft drie doelen: hoogwaterbescherming, verbetering van de scheepvaartroute en natuurontwikkeling. De maatregelen moeten van de Maas weer een rivier maken die het einde van Marsmans gedicht overbodig maakt;

en in alle gewesten

wordt de stem van het water

met zijn eeuwige rampen

gevreesd en gehoord.

Met name deze eeuw speelt de mens bij de ontwikkeling van het landschap een overheersende rol, maar zijn wij omgekeerd ook niet een beetje kinderen van de Maas? De Maas heeft een niet te onderschatten invloed gehad op de ontwikkeling van het dorp Cuijk. Op de een of andere manier duikt de rivier telkens weer op in allerlei vensters. Zo bezien zou zonder de Maas een groot gedeelte van de Cuijkse canon niet geschreven zijn!