Soms komt iets zo vaak voor, zowel in ruimte als in tijd, dat je het gaat negeren, je hoort of ziet het simpelweg niet meer. Het luiden van klokken bijvoorbeeld. Een horlogemaker die zijn hele leven in de buurt van de Londense Big Ben had gewerkt, was pas van slag toen de grote klok van de Big Ben, wegens onderhoud, een keer niet sloeg. De verbouwereerde man rende de straat op, luid roepend: "what's wrong, what's wrong?".

Hoort u nog wel eens het carillonspel van uit de zuidertoren van de St Martinuskerk? Ondanks zijn manifest publieke karakter zullen weinigen beseffen dat er in Cuijk een carillon is, bespeeld door een eigen 'stadsbeiaardier'. Belangrijk cultureel erfgoed, het is eeuwenoud en heeft intussen veel van z'n opvolgers (pianola, draaiorgel, grammofoon, radio, cd) overleefd. Dat gebeurt wel vaker met ouderwets en belegen aandoende zaken; we beschikken nog steeds over kleitabletten met tekst van 4000 jaar oud, maar zullen er over 4000 jaar nog steeds leesbare cd's of USB sticks zijn?

De beiaard heeft zijn oorsprong in de steden van de Lage Landen. In de tweede helft van de veertiende eeuw werden op vele stadstorens uurwerken geplaatst. Om de mensen de eerste slag niet te laten missen, werden vooraf enkele kleine klokjes, de voorslagklokken, bespeeld.

Een carillon in omvang van drie of meer oktaven is een volwaardig en compleet concertinstrument. De beiaardier bespeelt de beiaard door met zijn vuisten de toetsen van een stokkenklavier te bedienen. Door verschillende, soepele mechanische overbrengingen worden de klokken, in Cuijk in een klokkenstoel onder de klavierkamer, aangeslagen. De klokken zelf bewegen niet. De klepel hangt aan de binnenkant van de klok en wordt door het aanslaan van een toets onderaan tegen de klokwand getrokken.
Het carillon kan ook voorzien worden van een automatisch spel door middel van een carilloncomputer.

Omstreeks het eind van de vijftiende eeuw is het beiaardspel tot stand gekomen. De klepels van een aantal op toon gestemde klokken werden verbonden met een klavier, waardoor melodisch handspel mogelijk werd. Een bloeiperiode beleefde de beiaardkunst in de zeventiende/achttiende eeuw. In de Zuidelijke Nederlanden maakte de Franse bezetting (1792 - 1799) daar een einde aan. De beiaarden werden verwoest vanwege het toen al kostbare brons, de Fransen gebruikten het tin uit het brons voor muntstukken. En in de Noordelijke Nederlanden zag men de beiaard intussen als een historisch instrument, de muziekbeleving daar was inmiddels verschoven naar de salons en concertzalen. Maar eind negentiende eeuw maakte de beiaardcultuur een welhaast spectaculaire come-back. Dit was te danken aan twee mannen: de Engelse dominee Arthus Simpson, die de techniek van het klokkenstemmen herontdekte en de Belgische beiaardier Jef Denyn die niet alleen de mechanische inrichting van de beiaard verbeterde, maar bovenal door zijn virtuoze en expressieve stijl. Muziek gespeeld door Denyn klonk verbluffend en magisch. Zijn Mechelse maandagavondconcerten waren ongezien populair.

Met een paar stadsgenoten en met Amerikaanse dollars richtte Jef Denyn in Mechelen een beiaardschool op. Sommige beweren dat er zonder Jef Denyn  geen moderne beiaardkunst zou zijn geweest. In 1953 werd de Nederlandse Beiaardschool opgericht, verbonden aan de HKU Utrechts Conservatorium. Deze is gevestigd in Amersfoort en biedt een professionele opleiding tot beiaardier. De Cuijkse stadsbeiaardier Marcel Siebers is hier afgestudeerd.

Zowel de Eerste- als Tweede Wereloorlog brengen opnieuw veel schade toe aan de beiaardcultuur, opnieuw is het brons nodig, nu voor oorlogstuig. Maar de beiaardcultuur is veerkrachtig, telkens opnieuw herleeft ze. Na WO I onstaat er zelfs een beiaardcultuur in de Verenigde Staten en Canada. De beiaard profiteert ook ten volle van de heropbouwcultuur na WO II. In Nederland neemt het aantal beiaarden na WO II spectaculair toe. Vandaag de dag vind je in de Lage Landen (Nederland - België - Noord-Frankrijk) in bijna iedere stad en grote gemeente een beiaard.

Ontvangst van de schenkers van het carillon op het gemeentehuis. Burgemeester Jansen en de heer Bolsius, directeur van Nutricia.

Ook Cuijk dankt haar carillon voor een gedeelte aan de herstelbetaling na WO II. Hieruit werd eenderde van het carillon betaald. Het restant werd door burgemeester Jansen opgehaald bij de Cuijkse industrie. Het carillon, met 25 klokken gegoten door Koninklijke Klokkengieterij Petit & Fritsen uit Aarle-Rixtel, kreeg een plek in de raadhuistoren. Het allereerste concert werd verzorgd door de Rotterdamse stadsbeiaardier Timmermans.

Voor de opening van het gemeentehuis werd door de firma Petit & Fritsen een carillon geleverd van 25 klokken met een totaal gewicht van 2034 kg.

Raadhuistoren Cuijk met carillon 1980

De verbouw en uitbreiding van het gemeentehuis betekende uiteindelijk ook sloop van de raadhuistoren. Wat te doen met het carillon? Marcel Siebers was al een tijdje bezig om het carillon te verplaatsen en uit te breiden. Om de geluidskwaliteit te verbeteren zou het carillon hoger moeten hangen, de galmgaten in de raadhuistoren waren erg laag geplaatst waardoor de klanken zich al snel vermengden met het straatlawaai. Ook een uitbreiding met een flink aantal klokken was zeer gewenst, het aantal klokken van 25 was niet geschikt voor het spelen van de meeste carillonmuziek. Harmonisch of meerstemmig spel vereist een groot aantal klokken.

Op 1 november 2006 zijn de klokken succesvol gekeurd. 48 oude- en nieuwe carillonklokken werden in diverse combinaties aangeslagen door directeur Frank Fritsen van de firma Petit & Fritsen en beiaardier Marcel Siebers. Samen met de drie grote luidklokken van de Martinuskerk vormt het geheel een samenspel van 51 klokken.

De zuidertoren van de St Martinuskerk, rechts op de foto/

In 2007 kreeg het carillon een nieuwe plek, in de zuidertoren van de St Martinuskerk, waar het geïntegreerd werd met de drie aanwezige luidklokken. De klavierkamer werd voorzien van een oefenklavier, klimaatbeheersing, dubbele beglazing en mag nu tot de best toegeruste speelkamers van Europa worden beschouwd. De toren is ook opengesteld voor publiek, zodat u kennis kunt maken met het beiaarderfgoed.

De klokkenstoel in de zuidertoren. De oudst bewaarde woordelijke vermelding van een beiaardklavier stamt uit 1510: ‘een clavier in torriken om te beyaerdene’.     

Vandaag stemmen beiaardiers (beter dan vroeger) hun repertoire af op de diversiteit van hun publiek. Zij spelen ook muziek die past bij gebeurtenissen met een publieke relevantie, zoals evenementen of kampioensfeesten. Zij nemen daarin de communicatieve rol op die luidklokken vroeger speelden. Wanneer musici sterven, treuren beiaardklokken mee door de grootste hits van de overledene over de stad uit te strooien. Het carillon als het oudste social medium!

Op het Cuijkse carillon speelt de beiaardier, naast klassieke werken, ook contemporaine muziek. De Muppetshow-tune, Het Brabantse Land, de Pink Panther melodie en nummers van Queen zijn hier slechts enkele voorbeelden van.

[audio m4a="http://cuijksarchief.nl/sites/default/files/uploads/2018/06/Carillon.m4a"][/audio]  

Het Cuijkse carillon wordt wekelijks bespeeld op woensdagmiddag van 14.30 tot 15.15 uur. Op afspraak mag u daarbij aanwezig zijn (na een flinke klim!).

In de zomer is er in augustus een reeks zomeravondconcerten met gastbeiaardiers en wordt er op het carillon gespeeld als prelude voor de orgelconcerten op de zondagen. Ook geeft de beiaardier Marcel Siebers extra concerten verzorgd, bijvoorbeeld bij de opening van 'Cultuur aan de Maas 2018'.

Al met al geeft het carillon kleur aan het leven in het dorp. Een traditie die niet mag fossileren, want zoals Gustav Mahler ooit zei: “Traditie is het bewaren van het vuur, niet de aanbidding van as.”

Een korte film over de beiaardier 'aan het werk' MAH01571 Oog in oog met de geschiedenis: Informatie over het Cuijkse carillon Prachtcollectie klokken en beiaarden uit de Lage Landen De Franse film Bienvenue chez les Ch’tis. Regisseur Dany Boon speelt daarin de rol van Antoine Bailleul, postbode in Bergues en beiaardier van het lokale belfort. De film laat u kennismaken met de traditie van het beiaardspel in de Lage Landen. En verder de zeer informatieve wikipedia-pagina: https://nl.wikipedia.org/wiki/Beiaard